Postawy rodziców a wybory zawodowe dzieci

Dziedziczność, wzorce i więzi rodzinne to czynniki mające najsilniejszy wpływ na naszą osobowość[1]. Środowisko rodzinne modeluje zachowania i zazwyczaj jest źródłem wartości i wzorców na całe życie. Jedną z teorii godnych poznania jest psychodynamiczna teoria Anne Roe, która klasyfikuje postawy rodzicielskie wobec dzieci we wczesnej fazie rozwoju oraz konsekwencje tych postaw w późniejszym życiu zawodowym dzieci.

Anne Roe wymienia trzy postawy rodziców[2]:

1. Emocjonalna koncentracja na dziecku

– postawa nadopiekuńcza (rodzice robią dla dziecka zbyt wiele i nakłaniają je do uległości i zależności)

– postawa zbyt wymagająca (rodzice podkreślają wagę osiągnięć dziecka).

2. Unikanie dziecka (zaspakajanie potrzeb dziecka w ograniczonym wymiarze lub całkowite odrzucenie)

3. Akceptacja dziecka.

Autorka teorii wskazuje związek między:

– koncentracją emocjonalną na dziecku a kształtowaniem się u dziecka nastawienia na ludzi (zawody związane z kontaktem z ludźmi: usługi, biznes, organizacja, kultura, sztuka i rozrywka)

oraz

– postawą unikania lub niepełnej akceptacji a nastawienie na rzeczy w przyszłych wyborach zawodowych dzieci (technologia, natura, nauka).

Postawa nadopiekuńcza jest źródłem apatii i braku inicjatywy dziecka, jego pasywności wobec świata i biernej, wycofanej postawy w stosunku do otoczenia. Dziecko spełnia oczekiwania otoczenia, zgadza się na wszelkie propozycje z zewnątrz, nie wierzy we własne siły, uważa, że inni wiedzą lepiej. Wżyciu dorosłym ustępuje innym, chętnie godzi się na ich pomysły i zazwyczaj nie wychodzi z własną inicjatywą.

Zbyt wymagający rodzice budują w dziecku postawę wyuczonej bezradności (lub odwrotnie: wywołują zachowania prowokacyjne), ograniczają jego wolne wybory poprzez nakazy, zakazy i nadmierną kontrolę. Takie dzieci zaczynają myśleć negatywnie i przestają oczekiwać sukcesów. Raczej przewidują niepowodzenia w każdej aktywności.

Kolejna postawa rodzica: unikanie dziecka – jest źródłem niskiej samooceny dziecka, kompleksu niższości, trudności w kontaktach społecznych i zawodowych a także towarzyszące temu przeżywanie sprzecznych uczuć w stosunku do siebie i innych. Osoby takie są zazwyczaj dobrymi pracownikami ale nie odnoszą większych sukcesów zawodowych.

Najwięcej pozytywnych efektów przynosi akceptacja dziecka. Uczy ona otwartości wobec innych, ich pomysłów i problemów. Dziecko akceptowane łatwiej podejmuje wyzwania, rozwiązuje trudne sytuacje, zna swoją wartość i jest świadome umiejętności i zdolności. Takie dzieci łatwiej wchodzą w życie zawodowe i zdecydowanie lepiej sobie w nim radzą.

W 1956 roku Anne Roe wprowadziła jedną z pierwszych klasyfikacji zawodów, mającą ogromny wpływ na rozwój poradnictwa zawodowego. Podzieliła w niej zawody na osiem grup:

1. Usługi – świadczone innym ludziom, takie jak: doradztwo, opieka społeczna, ochrona zdrowia.
2. Biznes  – kontakty gospodarcze typu „twarzą w twarz”, bardzo ważne relacje interpersonalne.
3. Organizacja – praca w przemyśle, handlu lub administracji; formalny wymiar relacji międzyludzkich.
4. Technologia – zawody techniczne, produkcja, remont, transport; kontakt z przedmiotami, mniej ważne relacje z innymi
5. Natura – ważna znajomość technologii, relacje międzyludzkie zdecydowanie mniej ważne; zawody wykonywane na wolnym powietrzu.
6. Nauka – teoria i zastosowania naukowe, rozwój; możliwe dwa rodzaje relacji z innymi: koncentracja na innych – przekazywanie wiedzy, np.: wykładowca, lub naukowiec w laboratorium – ograniczone relacje
7. Kultura – zawody związane z edukacją, dziennikarstwem, polityką, językoznawstwem
8. Sztuka i rozrywka – aktywna twórczość artystyczna, kontakty z większym audytorium

Na kanwie tej klasyfikacji powstało wiele modeli oraz narzędzi do badania zainteresowań i preferencji zawodowych.

Teoria Anne Roe, mimo jej ogromnej roli w historii poradnictwa zawodowego ma jednak jedną podstawową wadę: powoduje, iż często bardzo krytycznie analizujemy poczynania naszych rodziców pomijając czynniki kulturowe i społeczne. Pamiętajmy więc, że wchodząc w dorosłe życie zaczynamy sami ponosić odpowiedzialność za jego przebieg i możemy je modyfikować.

 „Jeśli mamy być razem szczęśliwi, musimy skończyć kurs wybaczania i zapominania.”

 John Dresch