Kiedyś jedna z Klientek, prowadząca od kilkunastu lat własny biznes, powiedziała mi, że jednym z punktów przełomowych w jej życiu było poznanie podziału ludzi na wewnątrz- i zewnątrz-sterownych. Ten tak prosty podział pozwala wiele zrozumieć i spojrzeć na siebie z dystansu. Często też sprawia, że zaczynamy próbować postępować inaczej niż zwykle, a to już duży krok naprzód.
Człowiek o poczuciu wewnętrznej kontroli (wewnątrzsterowny/internalista) to ktoś, kto w określonej sytuacji sądzi, że to, co się zdarzyło, zdarza czy zdarzy się, jest bezpośrednio związane z tym, jak on postępował, postępuje czy postąpi w tych sytuacjach. Bez względu na to czy zdarza mu się dobrego czy złego to jednakowo czuje się za to odpowiedzialny, upatrując przyczyn w swoich dostatecznych czy niedostatecznych staraniach.
Człowiek o poczuciu kontroli zewnętrznej (zewnątrzsterowny/eksternalista) sądzi, że to, co mu się zdarza w pewnych sytuacjach jest niezależne od jego działania. Z przekonaniem o kontroli zewnętrznej ściśle wiąże się pogląd, że angażowanie się w jakieś działania nie ma większego sensu, ponieważ to, co się zdarza nie zależy od tych działań. W kontroli zewnętrznej zawarty jest też brak zaufania w swe możliwości kontrolowania tego,co się dzieje w określonych sytuacjach.
Poczucie umiejscowienia kontroli jest silnie związane z pozytywną samooceną i dobrym przystosowaniem. Świadczą o tym dodatnie korelacje z takimi wymiarami osobowości jak: dobre samopoczucie, tolerancja, odpowiedzialność, wydajność umysłowa, towarzyskość, ambicja, opanowanie, poczucie własnej wartości, uspołecznienie.
Jakie jest Twoje poczucie umiejscowienia kontroli?
Umiejętność sprawowania kontroli nad swoim życiem, tzw. potocznie poczucie sprawstwa, jest jednym z podstawowych warunków zdrowia psychicznego oraz dobrego samopoczucia (Bandura, Seligman). Poczucie sprawowania kontroli pomaga normalnie funkcjonować i odnosić sukcesy. Kiedy brakuje go nam – najmniejsze przeszkody urastają do rangi problemów.
Badania bliźniąt wykazały, że czynnik genetyczny ma wpływ na około 30% wariancji w zakresie poczucia sprawowania kontroli oraz odpowiedzialności za niekorzystne wydarzenia życiowe. Oznacza to, że poczucie sprawowania kontroli jest do pewnego stopnia uwarunkowane genetycznie. Na szczęście wiele również zależy od uczenia się i czynników poznawczych, dzięki którym możemy mieć wpływ na pozostałe 70% wariancji. Warto zatem ustalić punkt, w którym aktualnie obiektywnie się znajdujemy aby wypracować optymalny dla siebie poziom tego czynnika.
Potrzeba sprawowania kontroli decyduje o tym, czy podejmujemy nowe działania, czy nie. I odwrotnie: stymulowanie się do podejmowania nowych działań może mieć wpływ na poziom poczucia sprawowania kontroli.
Zagadnienie poczucia sprawowania kontroli badał Julian Rotter opisując procesy atrybucyjne tworzone przez jednostkę w trakcie poznawania świata, natomiast teorią wewnątrz i zewnątrz-sterowności zajmowali się David Riesman i Walter Reckless, opisując źródła informacji kierujących ludzkim zachowaniem. Uważam jednak, że na początek warto poznać swoją dyspozycję bez konieczności wgłębiania się w naukowe niuanse. Ważne są wnioski, które wyniesie każdy indywidualnie.
